Urodził się w Krakowie, jako syn Jana i Barbary z domu Maczyńskiej. Uczęszczał kolejno do szkół w Winnicy, Sandomierzu i Krakowie. Był wychowankiem Akademii Krakowskiej. Tu uzyskał tytuł doktora nauk wyzwolonych i filozofii, a następnie odbył studia lekarskie. Wydział Lekarski ukończył w 1794 roku. Jeszcze w trakcie studiów powierzono mu uporządkowanie archiwaliów kancelarii Szkoły Głównej Krakowskiej. Z powierzonego mu zadania wywiązał się nad podziw dobrze, a ukończywszy kwerendę sporządził dokładny raport obejmujący sobą zarówno zagadnienia finansów, jak i zarządzeń administracyjnych uczelni. Zainteresowany weterynarią zdecydował się na studia uzupełniające w Wiedniu, gdzie dopełniwszy wszelkich nakazanych prawem obowiązków otrzymał w 1795 roku stopień doktorski. Następnie, co było dość częstą, by nie powiedzieć powszechną praktyką, odbył podróż naukową odwiedzając Pragę, Lipsk, Erfurt i Berlin. W 1796 roku zjechał do Krakowa, co władze krakowskiej uczelni postanowiły natychmiast wykorzystać. Z polecenia władz austriackich należało przedstawić stan majątkowy Szkoły Głównej, a nikt nie był w tej kwestii lepiej zorientowany niż Girtler. Tym samym ponownie pracował w archiwum, co zresztą dawało mu sporo satysfakcji. Równolegle przyszło mu pełnić obowiązki fizyka (czyli lekarza) obwodu krakowskiego, a także czasowo sekretarza Szkoły Głównej i Kolegium Fizycznego. Rok 1798 przyniósł Girtlerowi nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego na Wydziale Lekarskim, a wraz z tym przydano mu obowiązek prowadzenia wykładów z chirurgii teoretycznej. Jednocześnie powierzono mu urząd generalnego prokuratora Uniwersytetu. Postrzegany jako zwolennik poglądów głoszonych przez Hugona Kołłątaja został ostatecznie zmuszony przez Austriaków do rezygnacji z wszystkich funkcji akademickich w 1804 roku. Po pięciu latach w zmienionej już sytuacji politycznej powrócił na uczelnię. W rok później objął katedrę medycyny sądowej i policji lekarskiej. Jednak już w 1811 roku w wyniku szeregu intryg i otwartego konfliktu z Izbą Edukacyjną został ponownie zmuszony do ustąpienia z uczelni. Powrócił w mury krakowskiej uczelni w cztery lata później. Został wówczas mianowany zastępcą profesora weterynarii z jednoczesnym obowiązkiem wykładania jeszcze trzech przedmiotów; medycyny sądowej, policji lekarskiej i historii medycyny. Profesurę rzeczywistą otrzymał w 1816 roku. Przez dziesięć lat pozostawał na czele tak ukształtowanej katedry. Dwukrotnie, wpierw w 1818, później w 1822 roku wybierano go dziekanem Wydziału Lekarskiego. W 1820 roku pełnił zastępczo funkcję rektora, by w 1826 roku być jednomyślnie wybranym na tę najwyższą godność w uczelni. Piastował ją do 1831 roku, kiedy podjął decyzję o całkowitym wycofaniu się z działalności akademickiej. Był również dwukrotnie w latach 1821-1823 oraz 1826-1831 prezesem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.

Sebastian Girtler pozostawił po sobie stosunkowo bogatą spuściznę rękopiśmienną, a także szereg opublikowanych tekstów. Dla potrzeb wykładowych dokonywał przekładu niemieckich tekstów z zakresu medycyny sądowej i policji lekarskiej. Wśród nich; J. Conbrucha Naukę anatomii (Kraków 1811) oraz J. P. Brinckmanna Wykaz prawideł, podług których przy sądowych obdukcjach medycy i chirurgowie dokładne tak zwane visa reperta spisywać i sporządzać mogą (Kraków 1811). Pierwszą pracą własną była Rozprawa o potrzebie i użyteczności nauk weterynarii oraz o jej postępie na równi z postępem medycyny, z zastosowaniem do kraju naszego, tudzież o związku jej z gospodarstwem i policją kraju i wpływie jej na ekonomię i policję (opublikowana na łamach Roczników Tow. Nauk. Krak. 1818 R. 3, s. 116-155), która w udany sposób łączyła prezentację projektu utworzenia Instytutu Weterynarii w Krakowie z argumentacją opartą w znacznej mierze o materiał historyczny. Niewątpliwie autor wykorzystał swoje doświadczenie płynące z prac archiwalnych, jak i model pragmatycznego uprawiania historii medycyny, który zaczerpnął od niemieckiego badacza Kurta Sprengla. Dojrzała i gruntownie przemyślana Rozprawa o postępie nauk lekarskich i o wpływie teorii na praktykę leczenia (opublikowana na łamach Roczników Tow. Nauk. Krak. 1822, R. 8, s. 23-90) przynosiła pierwszy tej klasy tekst poświęcony rozważaniom o wzajemnej relacji pomiędzy teorią a praktyką lekarską, filozofią a medycyną jaki wyszedł spod pióra polskiego uczonego. Dobrze osadzona w wykładzie z historii medycyny stanowiła dopełnienie wykładów. Dydaktyce Girtler poświęcił dużo uwagi. Z precyzją i talentem sporządził dokładne notatki oraz konspekty wykładowe, z których korzystał później Julian Sawiczewski i Fryderyk Hechel.

Ryszard W. Gryglewski

Bibliografia:

Ryszard W. Gryglewski: Historia medycyny jako przedmiot badań i nauczania w krakowskim środowisku uniwersyteckim w latach 1809-1914. Wydawnictwo UJ. Kraków 2015.

Fryderyk Kazimierz Skobel: Żywot Sebastiana Girtlera. Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1869, t. 40, s. 297-343.

Władysław Szumowski: Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja. Kraków 1929.

Helena Wereszycka: Girtler Sebastian. Polski Słownik Biograficzny 1959-1960, t. 8, s. 3-4.